Shoqëria e Zezë për Shpëtim – Historia e Fshehtë e Patriotëve të Panjohur Shqiptarë

Illyriens• October 5, 2023• Blog • Pavarësia 1912 • SHQIPËRI

Në historinë e popullit shqiptar, rrugëtimi drejt pavarësisë ka qenë i mbushur me sakrifica, kryengritje, përndjekje, e figura të shquara që u bënë gur themeli i kombit

Një kapitull i harruar i historisë shqiptare

Në historinë e popullit shqiptar, rrugëtimi drejt pavarësisë ka qenë i mbushur me sakrifica, kryengritje, përndjekje, e figura të shquara që u bënë gur themeli i kombit. Por historia nuk është thjesht ajo që shkruhet në libra ajo shpesh fshihet në hijet e heshtjes, në rrëfimet e pazbuluara, dhe në organizata sekrete që punuan në prapaskenë për të ruajtur idealin kombëtar.

Një nga këto organizata është Shoqëria e Zezë për Shpëtim, një grup i organizuar në fshehtësi të thellë, me mision kombëtar, dhe me përmasa misterioze që ende sot ngjallin kurreshtje dhe debat.

Çfarë ishte Shoqëria e Zezë për Shpëtim?

E themeluar rreth vitit 1909, Shoqëria e Zezë për Shpëtim ishte një organizatë sekrete patriotike shqiptare që vepronte në hije, me një strukturë të ngjashme me lëvizjet revolucionare ballkanike të kohës. Ajo u krijua në qytetin e Manastirit (sot në Maqedoninë e Veriut), në një periudhë kur shqiptarët ishin ende nën sundimin osman dhe po përballeshin me presione të shumta për shpërbërje dhe asimilim.

Organizata përbëhej nga individë të besuar, që vepronin me emra të koduar, dhe që ishin të gatshëm të sakrifikonin jetën për lirinë e kombit. Themistokli Gërmenji, një nga figurat kryesore të kësaj periudhe, besohet të ketë qenë një prej organizatorëve dhe drejtuesve të kësaj shoqërie.

Qëllimi dhe Veprimtaria

Qëllimi kryesor i Shoqërisë ishte:

Organizimi i kryengritjeve të armatosura në trojet shqiptare;
Krijimi i një vilajeti shqiptar autonom me parlament dhe qeveri të vetën;
Ruajtja e identitetit kombëtar dhe kundërshtimi i bashkimit të tokave shqiptare me shtete të huaja;
Eliminimi i tradhtarëve dhe bashkëpunëtorëve me pushtuesit.

Veprimtaria e Shoqërisë ishte tepër e fshehtë. Anëtarët komunikonin me kode dhe takoheshin në mënyrë konspirative. Kjo strukturë e errët e bëri organizatën të fuqishme, por njëkohësisht të rrezikshme për kundërshtarët e saj.

Pse “Shoqëria e Zezë”?

Emri “i zi” nuk ka domethënie të keqe apo kriminale, siç mund të kuptohet sot. Ai simbolizonte fshehtësinë ekstreme, seriozitetin e misionit dhe vendosmërinë për të vepruar me çdo mjet për shpëtimin e kombit.

Ky emërtim mund të ketë qenë gjithashtu një frymëzim nga lëvizjet sekrete ballkanike si “Dora e Zezë” në Serbi (e famshme për atentatin ndaj arkidukës Ferdinand në Sarajevë në 1914). Por në rastin shqiptar, “e Zeza” ishte “për Shpëtim”, jo për luftë pushtuese.

Struktura dhe mënyra e veprimit

Shoqëria vepronte në qeliza të vogla dhe të pavarura nga njëra-tjetra për të shmangur zbulimin nga autoritetet osmane. Anëtarësimi bëhej vetëm përmes garancisë personale nga ndonjë anëtar ekzistues, dhe gjithçka zhvillohej me:

Emra të koduar ose iniciale;
Betim të fshehtë për besnikëri deri në vdekje;
Ndëshkim të menjëhershëm për tradhti;
Lidhje të fshehta me diasporën shqiptare, sidomos me patriotët në Rumani, SHBA dhe Egjipt.

Shoqëria kishte degë në qytete si Korçë, Elbasan, Janinë, Vlorë, Shkup, Gjirokastër, Shkodër, por edhe jashtë trojeve shqiptare – në Sofje, Bukuresht, Kajro dhe Boston.

Figura të rëndësishme

Disa nga figurat e përfshira ose që bashkëpunuan me Shoqërinë e Zezë për Shpëtim ishin:

Themistokli Gërmenji – një nga drejtuesit kryesorë, atdhetar dhe organizator i njohur;

Spiro Bellkameni – luftëtar dhe organizator në zonën e Kolonjës;

Pandeli Evangjeli, Bajram Curri, dhe Isa Boletini kanë pasur kontakte indirekte me lëvizje të tilla, ndonëse nuk ka prova për anëtarësi formale.

Themistokli Gërmenji

A eliminonte vërtet “tradhtarët”?

Sipas dokumentarit “Top Sekret – Grupi që eliminonte antishqiptarët” (Top Channel, 2025), Shoqëria e Zezë kishte edhe një mision të heshtur: identifikimin dhe ndëshkimin e atyre që dëmtonin çështjen kombëtare shqiptare, qofshin këta bashkëpunëtorë të osmanëve apo agjentë të shteteve fqinje.

Edhe pse historikisht nuk ekzistojnë shumë dokumente që vërtetojnë vrasje politike të drejtpërdrejta nga kjo shoqëri, dëshmitë gojore, arkivat sekrete dhe analiza moderne nënkuptojnë se grupi mund të ketë kryer eliminime të heshtura, duke ndjekur modelin e grupeve sekrete të kohës.

Pse u zhduk nga historia?

Ka disa arsye pse kjo organizatë u zhduk nga kujtesa historike:

Karakteri ekstrem i fshehtësisë – pothuajse asnjë dokument zyrtar nuk ka mbetur;
Frika nga përndjekjet pas Pavarësisë, sidomos nga regjimet komuniste që nuk donin konkurencë në mitologjinë kombëtare;
Eklipsimi nga figurat më të mëdha publike, si Ismail Qemali, Luigj Gurakuqi, Hasan Prishtina etj.;
Natyra joformale e organizatës – pa një strukturë të qëndrueshme afatgjatë.

Mesazhi që lë pas

Sot, më shumë se kurrë, është e rëndësishme të zbulojmë dhe të kujtojmë këto pjesë të errëta të historisë sonë. Shoqëria e Zezë për Shpëtim ishte një organizatë që veproi në hije, por për një ideal të ndritshëm. Ajo dëshmon se patriotizmi shqiptar nuk ishte vetëm me pushkë apo në tavolinat diplomatike – ishte edhe në heshtje, në fshehtësi, në guximin për të sakrifikuar gjithçka për Shqipërinë.

Përfundim

Shoqëria e Zezë për Shpëtim është një faqe misterioze, por e lavdishme e historisë shqiptare. Një organizatë që ndoshta nuk do ta gjejmë në çdo tekst shkollor, por që përfaqëson një realitet të vërtetë: atë të atdhetarëve të heshtur që vepruan në errësirë, për t’i sjellë dritë kombit.

🕯️ “Disa heronj nuk bëhen kurrë të famshëm. Ata e jetojnë betejën e tyre në fshehtësi. Por historia, një ditë, do t’i kujtojë.”

Ekstra*

Shoqëria e Zezë për Shpëtim (angl. Black Society for Salvation) është një shoqëri e fshehtë shqiptare e themeluar në vitin 1909 në Manastir (Bitola), në ishullin e Vilajetit të Manastirit — të njëjtin vend ku u mbajt Kongresi i Alfabetit (nov. 1908) Facebook+13Wikipedia+13Wikipedia+13.

Sipas historikut të Nebi Dervishit, shoqëria rrënjët ia ka vitit 1878, si një vazhdimësi e frymës së Lidhjes së Prizrenit; vula e saj përmbante një armë dhe një kamë, së bashku me numrat “18” dhe “78” për të përkujtuar atë periudhë 

Burimi: Dokumentarët historikë, arkivat shqiptare dhe programi “Gjurmë Shqiptare – Top Sekret” nga Top Channel.

Bëhu pjesë e komunitetit tonë historik, merr njoftime për çdo artikull të ri.